Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego zaprasza 25 września o godz. 12:00 na spacer warszawskimi śladami Gustawa Holoubka – aktora, reżysera, dyrektora, człowieka pełnego pasji i entuzjazmu. Po miejscach związanych z artystą oprowadzi Monika Pilch. Spacer zakończy się zwiedzaniem gabinetu Holoubka w Teatrze Ateneum, gdzie z uczestnikami spotka się Magda Zawadzka. Zaczynamy w samo południe przy Alejach Ujazdowskich 45.
Gustaw Holoubek urodził się 21 kwietnia 1923 roku w Krakowie i to ze scenami Krakowa był początkowo związany. W 1954 został aktorem Teatru im. St. Wyspiańskiego w Katowicach, by w roku 1957 (po dwuletnim pobycie w zakopiańskim sanatorium) przyjechać do Warszawy. Do wędrówki śladami Gustawa Holoubka wybrałam pięć miejsc, choć stolica adresów związanych z wybitnym aktorem ma bardzo wiele. Nie da się ich jednak wszystkich odwiedzić w ramach jednej wizyty. Zdecydowałam się na te punkty, które wpisywały się zarówno w jego życie prywatne jak i zawodowe. Te dwie strefy bowiem, w przypadku tego twórcy zawsze się ze sobą przenikały. Aktorzy, z którymi pracował Holoubek zawsze podkreślali, że nie mniej ważne niż wspólna praca było wspólne spędzanie czasu. Podczas spaceru zależało mi na tym, by pokazać Gustawa Holoubka wybitnego twórcę teatru: aktora, reżysera, dyrektora, ale też opowiedzieć o Holoubku człowieku – pełnym pasji i entuzjazmu, które zaznaczały się także w jego pozateatralnych zainteresowaniach.
Monika Pilch
TRASA SPACERU
1. SPATiF – ZASP, Al. Ujazdowskie 45
26 marca 1970 roku Gustaw Holoubek został wybrany prezesem Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu – Związku Artystów Scen Polskich (SPATiF-ZASP). Kamienica należy do związku po dziś dzień. Wybór Holoubka na to stanowisko był wyrazem uznania ze strony środowiska. Aktor był wówczas nie tylko bardzo popularny, ale również często zabierał głos publicznie i liczono się z jego zdaniem. Wszyscy mieli w pamięci rolę w Dejmowskich „Dziadach”. W roli prezesa Holoubek walczył o sprawy ważne dla środowiska – wyższe pensje, emerytury. Udało się mu wywalczyć pieniądze na rozbudowę Skolimowa i dotacje dla licznych teatrów. Holoubek pełnił funkcję prezesa do 17 kwietnia 1981 roku. Siedziba stowarzyszenia znajdowała się na piętrze, natomiast na parterze od połowy lat pięćdziesiątych rozpoczął działalność salon literacko-teatralno-filmowy stolicy – klub SPATiF. Przepustką była legitymacja członkowska SPATiF-ZASP, ale w lokalu bywali też „przyjaciele artystów”. Bywali tu wszyscy. W księdze pamiątkowej – dziś zagubionej – znajdowały się wpisy m.in. Marleny Dietrich, Friedricha Dürrenmatta czy Artura Rubinsteina. Zdarzenia towarzyskie w SPATiF-ie owiane były tajemnicą, bo za ich wydanie groził towarzyski ostracyzm. W 1962 roku Anna Tarczyńska na łamach „Przekroju” stworzyła powieść w odcinkach zatytułowaną „Jestem, jaka jestem”, w której opisywała stolikowe towarzystwo klubu, w tym także Holoubka.
2. Mieszkanie Gustawa Holoubka i Marii Wachowiak, ul. Wiejska 16
Czwarte warszawskie mieszkanie aktora. Wcześniej mieszkał na Mokotowie, przy ul. Rozbrat i na ul. Górnośląskiej. Zawodowo to szczególny czas w biografii aktora – czas intensywnych prób do roli Gustawa-Konrada w „Dziadach” w reżyserii Kazimierza Dejmka w Teatrze Narodowym. Ostatnim warszawskim adresem aktora była kamienica przy ul. Narbutta 53, w której mieszkał od 1981 roku do śmierci.
3. Kawiarnia „Czytelnika”, Wiejska 12a
Pomysł stworzenia kawiarni narodził się wśród redaktorów Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” w trakcie Odwilży – pracowniczą stołówkę zmieniono w miejsce bliższe naturze literatów. Suterena w kamienicy przy ulicy Wiejskiej stała się miejscem spotkań przy kawie i ciastkach w 1957 roku. Kierowniczką kawiarni została córka Jarosława Iwaszkiewicza, ówczesna redaktorka „Czytelnika”, Maria Iwaszkiewicz. Słynny stolik stanowiły trzy osoby – Irena Szymańska, Tadeusz Konwicki i Gustaw Holoubek. Wybitny aktor sypał anegdotami. W dużej mierze, to właśnie jego nieprzeciętne poczucie humoru przyciągało do stolika różnorodnych artystów. Miał ponoć cały cykl opowieści o lordzie Pembroku. Opowiadane przez niego historie sprawiły, że namawiano Holoubka by zaczął pisać. Stałymi bywalcami stolika Holoubka, określanego też „świętym” bywali: Stanisław Dygat, Kazimierz Kutz, Jan Rybkowski, Jerzy Kawalerowicz, Antoni Słonimski, Irena Szymańska, Andrzej Łapicki, Józef Hen, Henryk Bereza, Janusz Głowacki. To tu Józef Hen zaprezentował Holoubkowi scenariusz serialu „Królewskie sny” o Władysławie Jagielle. To w tej kawiarni propozycję zagrania w tym serialu Gustaw Holoubek przyjął. Stolik trwał blisko 40 lat. W ostatnich latach życia artysta przychodził do „Czytelnika”, by razem z Konwickim zjeść obiad.
4. Sejm, ul. Wiejska 4/6/8
W 1976 Gustaw Holoubek został bezpartyjnym posłem na Sejm. Był to element gry władzy ze środowiskami artystycznymi. Legitymizowanie systemu poprzez nazwiska wielki twórców. Dla samego Holoubka praca w Sejmie była szansą na pracę na rzecz spraw środowiska. Pracował w Komisji Kultury i Sztuki oraz Komisji Spraw Zagranicznych. W 1980 władze mogły pożałować wzięcia Holoubka do Sejmu. Aktor jako jeden z pierwszych z trybuny sejmowej wygłosił przemówienie, w którym wyraził uznanie dla strajkujących stoczniowców. W tym samy czasie w korespondencji z ministrem sprawiedliwości drążył temat prac nad ustawą o cenzurze. Zrezygnował z mandatu po wprowadzeniu stanu wojennego. Na Wiejską wrócił po przełomie – w latach 1989-1991 był senatorem I kadencji wybrany z listy Komitetu Obywatelskiego (wybranym z ówczesnego województwa krośnieńskiego).
5. Teatr Ateneum, ul. Stefana Jaracza 2
Była to pierwsza scena, z którą Gustaw Holoubek związał się po przybyciu do Warszawy. Zaprosił go do zespołu sam Janusz Warmiński. Niestety mimo entuzjazmu ze strony aktora w sezonie 1957/1958 nie zagrał żadnej roli. Odszedł wtedy do Teatru Polskiego, gdzie stworzył rolę, która okazała się objawieniem – sędziego Custa w „Trądzie w pałacu sprawiedliwości” Ugo Bettiego. Aktor wrócił do Ateneum w sezonie 1968/1969, kiedy zwolnił się z Teatru Narodowego. Na stałe wszedł do zespołu w roku 1989. W 1996, na prośbę samego Janusza Warmińskiego, który teatrem kierował samodzielnie ponad czterdzieści lat, został dyrektorem artystycznym i pozostał nim do śmierci. Do najbardziej zapamiętanych ról Gustawa Holoubka na deskach Ateneum należą te w „Garderobianym” Ronalda Harwooda (w reżyserii Krzysztofa Zaleskiego), w „Domu wariatów” Marka Koterskiego (w reżyserii autora), czy w „Opowieściach lasku wiedeńskiego” Ödöna von Horvátha (w reżyserii Agnieszki Glińskiej). Wyreżyserował m.in. „Mazepę” i „Fantazego” Juliusza Słowackiego, „Króla Edypa” Sofoklesa.
Warszawa Gustawa Holoubka: prywatnie i zawodowo | SPACEROWNIK TEATRALNY
25 września 2022, godz. 12:00
prowadzenie: Monika Pilch
start: Al. Ujazdowskie 45
czas trwania spaceru: około 1,5 godziny