Instytut Teatralny zaprasza 12 października o godz. 18:00 na wykład z cyklu „Słowem o musicalu” zatytułowany „Jak przetłumaczyć musical”. Wykład poprowadzi Daniel Wyszogrodzki. Wstęp wolny.
Tłumacz musicali musi zmierzyć się z ograniczeniami nieznanymi większości tłumaczy literackich. Przede wszystkim obowiązuje go nienaruszalna partytura – jest to wyraźnie określone w umowie licencyjnej. To oznacza, że nie może dodać ani odjąć ani jednej nuty. Oczywiście nie wchodzi w grę transakcentacja. Większość musicali tłumaczymy z angielskiego, gdzie słowa są krótkie, frazy zwarte, zaś akcenty padają na ostatnie sylaby – wszystko to sprawia, że dopasowanie polszczyzny do muzyki skomponowanej w innych częściach świata jest bardzo trudne, czasami wydaje się niemożliwe. Tłumacz nie zna jednak tego pojęcia – wszystko co trzeba przetłumaczyć, można przetłumaczyć, pozostaje kwestia zgodności z oryginałem. I tutaj pod nasze nogi rzucana jest kolejna translatorska kłoda – wiele agencji teatralnych wymaga przedstawienie tzw. tłumaczeń zwrotnych. I to w tabelkach! Tak więc tłumacz jest kontrolowany, patrzy się mu na ręce. Czasami trzeba negocjować zasadność polskiego tekstu z osobami, które polskim nie władają.
Ale to nas nie zniechęca, bowiem tłumaczenie musicali przynosi liczne gratyfikacje. Praca ze wspaniałym materiałem muzycznym, różnorodnym, zawsze innym. Ogromne urozmaicenie tematyczne – od baśni Disneya („Alladyn”), po wielką literaturę europejską („Les Miserables” według Hugo, czy „Oliver!” według Dickensa). W swoim dorobku mam poezje literackiego Noblisty – to według wierszy T.S. Eliota powstał musical „Koty”. Tłumaczyłem komedie („Producenci”) i dramaty („Doktor Żywago”).
Osobnym wyzwaniem jest humor w dialogach albo stylizacje językowe – jednego i drugiego pełno jest w „Tańcu wampirów”. To naprawdę fascynująca dziedzina translatoryki, a największą nagrodą dla tłumacza są owacje na stojąco po przedstawieniu premierowym. Co prawda publiczność oklaskuje artystów, ale tłumacz – człowiek cienia – w kulisach uśmiecha się pod nosem i nie czeka na pochwały. Tajemnica tego zawodu: kiedy tłumaczenie jest dobre, nikt o nim nie mówi.
Daniel Wyszogrodzki
Wykładowca Akademii Teatralnej w Warszawie. Tłumacz i autor, dziennikarz muzyczny. Doktor nauk humanistycznych. Przygotował przekłady wielu popularnych musicali, m.in. „Koty”, „Upiór w operze”, „Les Misérables”, „Mamma Mia!” (Teatr Muzyczny Roma), „Oliver!”, „Producenci”, „Sweeney Todd”, „Tootsie” (Teatr Rozrywki w Chorzowie), „Gorączka sobotniej nocy”, „Something Rotten” (Teatr Muzyczny w Gdyni), „Doktor Żywago”, „West Side Story” (Opera i Filharmonia Podlaska), „Pretty Woman”, „Złap mnie jeśli potrafisz” (Teatr Muzyczny w Łodzi). Napisał słowa piosenek do musicali „Pora jeziora” (Filharmonia Warmińsko-Mazurska, 2021) oraz „Kopernik” (Opera Krakowska, 2023) z librettem Ałbeny Grabowskiej i muzyką Tomasza Szymusia. Jego popularna książka biograficzna „Satysfakcja – The Rolling Stones” doczekała się sześciu wydań. Jest także autorem poetyckich przekładów książek Leonarda Cohena („Księga miłosierdzia”, „Księga tęsknoty”, „Płomień”), pierwszej polskojęzycznej historii musicalu „Ale musicale!” (Marginesy, 2018 i 2023) oraz autobiograficznej powieści inicjacyjnej „Plac Leńskiego” (Marginesy, 2021). Pełni funkcję kuratora muzycznego Teatru Starego w Lublinie, jest także członkiem kapituły Teatralnej Nagrody Muzycznej im. Jana Kiepury. Prowadzi autorską audycję muzyczną „Godzina satysfakcji” w Radio 357.
