Aktualności Kalendarz wydarzeń

„Wyspiański. Teatr obecności” | „Dwadzieścia kroków wszerz i wzdłuż”. Wyspiański reżyseruje

Po drugim wykładzie z cyklu „Wyspiański. Teatr obecności” zapraszamy również do udziału w warsztacie „Reżyseria wstrząsu” - liczba miejsc jest ograniczona, obowiązują zapisy.

opublikowano 24 stycznia 2024

Instytut Teatralny zaprasza 15 lutego o godz. 18:00 na drugi wykład (wstęp wolny) z cyklu „Wyspiański. Teatr obecności” zatytułowany „Dwadzieścia kroków wszerz i wzdłuż”. Wyspiański reżyseruje. Po wykładzie, który poprowadzi dr hab. prof. UJ Dorota Jarząbek-Wasyl, odbędzie się warsztat „Reżyseria wstrząsu” (rezerwacja miejsc).

Choć oficjalnie Wyspiański nie był reżyserem żadnej ze wspomnianych premier, w recenzjach wielokrotnie przypisywano mu tę funkcję (czasem pochwalnie, czasem krytycznie, zarzucając braki znajomości reżyserii). By zrozumieć sposób działania Wyspiańskiego, trzeba najpierw określić, na ile działanie to łączyło się z ówczesną „techniczną” reżyserią, a na ile ją przekraczało. A także zadać pytanie: czy Wyspiański od początku wszystko „wiedział lepiej” i wszystko umiał, czy też dopiero się uczył? Jak wyglądały etapy wtajemniczania w arkana teatru?

Tym, co zdaje się od początku wyróżniać pomysły i eksperymenty sceniczne autora „Wyzwolenia” było podejście do przestrzeni (dynamika jej zmian wyzwolona spod prostego naśladownictwa realnego życia, talent do rozszerzania i kurczenia obszaru świata przedstawionego środkami czysto teatralnymi). Ale równie ważne okazuje się rozumienie walorów (plastycznych i dźwiękowych) przedmiotu scenicznego (rekwizytu) i wreszcie obmyślenie motoryki ludzi w przestrzeni i w relacji z, niekiedy usamodzielniającymi się, obiektami. Podczas wykładu przyjrzyjmy się szczególnie temu, jak Wyspiański komponował sceny grupowe i sceny kameralne (czasem łącząc oba typy scen) umieszczał w ich centrum starannie dobrane, zaprojektowane i puszczone w ruch przedmioty.

Dlaczego na scenie „Wesela” tak ważny był stół, ale nikt nie jadł umieszczonych na nim potraw? Gdzie powinien stać klawesyn w „Warszawiance” i kto ma na nim grać? Dlaczego w pracowniach teatralnych przygotowano aż cztery egzemplarze korony Bolesławowej? Jak istniała i działała w „Wyzwoleniu” oraz „Protesilasie i Laodamii” ta czysto teatralna rzecz, jaką jest zasłona z gazy, a w innych sztukach (np. „Cydzie”) wewnętrzna zasłona-kobierzec?

Wstęp na wykład jest wolny. Po wykładzie zapraszamy do udziału w warsztacie „Reżyseria wstrząsu” (liczba miejsc jest ograniczona, obowiązują zapisy przez e-maila bilety@instytut-teatralny.pl).

Warsztat „Reżyseria wstrząsu”: Scena kościelnej klątwy i scena finałowa śmierci Króla w „Bolesławie Śmiałym”: rekonstrukcja ruchu, działań scenicznych i sfery przedmiotowej prapremierowej inscenizacji. Notatki Józefa Sosnowskiego i Karola Frycza contra recenzje.

O cyklu wykładów „Wyspiański. Teatr obecności”

Od „żywego” dzieła i osoby Stanisława Wyspiańskiego dzieli nas już ponad dziesięć dekad, a z nimi przypływy i odpływy interpretacji. Twórczość sceniczna autora „Wyzwolenia” (ta wystawiona za jego życia, jak i odkrywana dopiero po jego śmierci) stanowiła fascynującą i niewyczerpaną „maszynę” do wytwarzania znaczeń. Inspirował potomnych jako twórca teatru olbrzymiego, a z drugiej strony eksplorator teatru intymnego, teatru formy i teatru słowa poetyckiego. Rozpoznawano w nim artystę koloru i artystę dźwięku, wizjonera nowoczesnego narodowego akropolu i burzyciela zmurszałego postromantycznego nekropolu, malarza sceny, a z drugiej strony architekta nowych przestrzeni scenicznych. Nie negując wagi tych, i wielu innych, kategoryzacji, dr hab. prof. UJ Dorota Jarząbek-Wasyl proponuje spojrzenie uchylające – choćby tylko częściowo – potrzebę interpretacji, na rzecz tego, co (przynajmniej teoretycznie) poprzedza ją i warunkuje: przejawiania się obecności, stawania się spektaklu w oczach twórców i widzów.

Na ile i w jaki sposób Wyspiański był obecny w swoim teatrze (poprzez konkretne decyzje, formy współpracy)? Co czyniło przedstawienia – dane pod jego kierunkiem – żywymi i poruszającymi widzów w momencie powstania? Jak istniały i działały w przedstawieniach – w zetknięciu z aktorem i przestrzenią – konkretne obiekty (kostiumy, rekwizyty)? To główne pytania stawiane w projekcie „Wyspiański. Teatr obecności”, poświęconym działalności scenicznej Wyspiańskiego z lat 1898-1907, czyli od debiutu scenograficznego i dramatycznego do śmierci artysty.

Wykłady skupią się na trzech obszarach problemowych: 1) praktyki tworzenia i form współdziałania z zespołem teatralnym, jakie przyjął Wyspiański w Krakowie i Lwowie, 2) materii przedstawień artysty (roli, jaką w tym teatrze odgrywały konkretne obiekty: rekwizyty, kostiumy, dekoracje, architektura sceny), 3) reakcji publiczności na spektakle autora „Wesela”, ze szczególnym naciskiem na polisensoryczne wrażenia: wzrokowe, słuchowe, ale też dotykowe i kinestetyczne, do których prowokowały sceniczne rozwiązania wprowadzone przez Wyspiańskiego.

Spotkaniom towarzyszyć będą trzy warsztaty w mniejszym gronie (kolejno po drugim, trzecim i czwartym wykładzie). Warsztaty te mają służyć zachęcie do wspólnej lektury i rozkodowania archiwaliów teatralnych: scenariusza reżyserskiego z rysunkami sytuacyjnymi; szkicu portretowego aktora; makiety scenicznej. Przed każdym spotkaniem, z odpowiednim wyprzedzeniem uczestnicy otrzymają szczegółowe instrukcje, teksty do przeczytania, zadania. Liczba miejsc na warsztatach jest ograniczona, obowiązują zapisy.

Wstęp na wykłady jest wolny.

Dorota Jarząbek-Wasyl

Dr hab., prof. UJ, pracuje w Katedrze Teatru i Dramatu Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się historią teatru i dramatu XIX i XX wieku, zwłaszcza procesem kreacji teatralnej, obyczajowością teatralną, sztuką aktorską oraz opisem i edycją źródeł do historii teatru. Poza kilkudziesięcioma artykułami naukowymi, wydała książki: „Słowo i głos. Problem rozmowy w dramacie w ujęciu teoretycznym i historycznym” (2006), „Za kulisami. Narodziny przedstawienia w teatrze polskim XIX wieku” (2016), „Archiwum teatru XIX wieku. Ludzie, dokumenty, historie” (razem z Barbarą Maresz, 2019), a ostatnio m.in. rozdział poświęcony Wyspiańskiemu w pracy zbiorowej „Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku”, red. D. Buchwald, D. Kosiński, Warszawa 2020) i scenariusz prapremiery dramatu „Protesilas i Laodamia” Stanisława Wyspiańskiego (2022).