Jak zmieniła się sytuacja zawodowa animatorów i edukatorów kultury w trakcie pandemii? Czy dużym wyzwaniem jest dla nich – oraz dla twórców teatrów amatorskich – utrzymanie relacji ze społecznościami lokalnymi? Jak wygląda edukacja kulturalna w realiach dystansu społecznego? Zapraszamy na ostatni webinar, zatytułowany „W trosce o relacje i więzi. O edukacji kulturowej w pandemii”, który odbędzie się 22 kwietnia o godzinie 18.00. Rozmowa w formule online będzie dostępna na stronie internetowej Instytutu Teatralnego, na facebookowym fanpage’u oraz kanale YouTube.
Przez ostatnie tygodnie – od początku marca – publikowaliśmy wyniki szeroko zakrojonych badań dotyczących życia teatralnego w Polsce. Wcześniej, przez wiele miesięcy, z inicjatywy Instytutu Teatralnego, siedem interdyscyplinarnych zespołów badawczych przyglądało się zmianom zachodzącym w polskim teatrze w czasie pandemii. Zależało nam na stworzeniu komplementarnego programu stanowiącego naukowy ślad i zapis kondycji teatru w momencie kryzysu. Wyznaczyliśmy siedem obszarów działalności teatralnej, biorąc pod uwagę zarówno perspektywę publiczności, jak i instytucji (publicznych i niezależnych). Dzięki temu powstały następujące raporty:
I „W poszukiwaniu strategii. Działania instytucji teatralnych w czasie pandemii”; autorzy: Marek Krajewski, Maciej Frąckowiak, we współpracy z: Kamilem Pietrowiakiem, Waldemarem Rapiorem i Janiną Zakrzewską
Do ponad 900 osób zarządzających podmiotami prowadzącymi działalność teatralną, których dane znajdują się w bazie Pracowni Dokumentacji Teatru im. Barbary Krasnodębskiej Instytutu Teatralnego, skierowana została ankieta. Następny etap stanowiły pogłębione wywiady indywidualne. Raport szczegółowo przedstawia zróżnicowane postawy osób kierujących instytucjami teatralnymi wobec lockdownu oraz konieczności przenoszenia działalności artystycznej do internetu. Sporo miejsca zajmuje w nim także analiza skuteczności pomocy państwa i samorządów oraz kwestia przyszłości sztuki teatru po ustąpieniu pandemii.
II „Obecność teatrów w przestrzeni online”; autorki: Anna Buchner, Katarzyna Fereniec-Błońska, Katarzyna Kalinowska, Maria Wierzbicka
Epidemia COVID-19 sprawiła, że internet stał się nie tylko miejscem rozrywki, ale także miejscem pracy, towarzyskich spotkań oraz kulturalnych przeżyć. Teatry i ich publiczność stanęły przed trudnym zadaniem, polegającym na zaadaptowaniu się do sytuacji. Z dnia na dzień doświadczenie żywego teatru zastąpione zostało działaniami online. Badaczki podjęły próbę odpowiedzi na pytanie, co online daje teatrowi oraz jak wpływa na jego zmianę. Problem badawczy opisany został z trzech perspektyw: osób bezpośrednio odpowiedzialnych za działania online w poszczególnych teatrach, odbiorców życia teatralnego w sieci oraz zasięgów internetowych.
III „Artystki i artyści teatru w czasie COVID-19”; autorzy: Dorota Ilczuk we współpracy z: Anną Karpińską, Emilią Cholewicką, Ewą Gruszką-Dobrzyńską, Kubą Piwowarem i Ziemowitem Sochą
W badaniu, którego głównym celem było przeanalizowanie wpływu pandemii na sytuację zawodową, materialną i społeczną osób twórczo i zawodowo związanych z teatrem, udział wzięło 749 respondentów i respondentek z całej Polski. Raport przyniósł odpowiedzi na pytania m.in. o to, jak radzili sobie oni na różnych etapach pandemii, gdzie szukali pomocy, w jakim stopniu lockdown wpłynął na ich samopoczucie, zdrowie psychiczne oraz plany. Przyjęta metodologia pozwoliła zebrać dane reprezentatywne dla całej populacji artystów i artystek teatru w Polsce.
IV „Publiczność teatralna w czasie pandemii”; autorka: Bogna Kietlińska
Po wprowadzeniu lockdownu w marcu 2020 wiele osób zastanawiało się, w jaki sposób (i czy w ogóle) teatr będzie funkcjonował w czasie epidemii. Dość szybko okazało się, że warunkiem przetrwania jest przeniesienie się teatru do przestrzeni online. Głównym celem badania było zweryfikowanie, czy – a jeśli tak, to w jakim stopniu – widzki i widzowie teatralni w Polsce korzystają z internetowej oferty teatrów. Kolejnym istotnym elementem było wskazanie, co zdaniem respondentek i respondentów jest zaletą, a co wadą takiej formy przekazu oraz uzyskanie odpowiedzi na pytanie, jak ich zdaniem będzie wyglądał teatr po ustąpieniu pandemii.
V „Krytyka teatralna w Polsce w czasie pandemii COVID-19”; autorzy: Małgorzata Ćwikła, Marcin Laberschek, Waldemar Rapior, Zofia Smolarska
Za krytyczki i krytyków uznano osoby, które „identyfikują się z grupą komentującą zjawiska teatralne w ramach aktywności profesjonalnej” (biorąc pod uwagę zarówno tych, którzy krytyką teatralną zajmują się na pełny etat, jak i tych, którzy traktują ją jako pracę dodatkową) oraz te, które wypowiadają się o teatrze przy użyciu blogów czy mediów społecznościowych. Głównym celem badania była próba odpowiedzi na pytanie, jaki wpływ na sytuację krytyki teatralnej ma pandemia oraz jakie strategie dostosowawcze stosują, bądź próbują stosować krytyczki i krytycy teatralni.
VI „O sytuacji pracownic i pracowników teatrów”; autorzy: Michał Bargielski, Anna Buchner, Katarzyna Kalinowska, Katarzyna Kułakowska i Maria Wierzbicka
W badaniu udział wzięli pracownicy i pracownice poszczególnych grup zawodowych. Wśród nich znalazły się zarówno osoby związane z teatrem publicznym, jak i z teatrami prywatnymi oraz nieinstytucjonalnymi. Głównym celem badania było opisanie sytuacji i kondycji ludzi teatru w czasie pandemii COVID-19. Raport zawiera między innymi odpowiedzi na pytania o to, jak pandemia zmieniła codzienne funkcjonowanie przedstawicielek i przedstawicieli różnych profesji teatralnych oraz w jaki sposób wpłynęła na istotność wykonywanej przez nich w teatrze pracy, a także poczucie docenienia.
VII „Tego się jedną pandemią tak łatwo nie przerwie. Raport z badań teatru amatorskiego w czasie pandemii”; autorzy: Maria Babicka, Marek Dudkiewicz
Głównym celem badania było zaprezentowanie sytuacji amatorskiego ruchu teatralnego z perspektywy osób prowadzących zespoły oraz uzyskanie odpowiedzi na pytanie, „jak w wyniku pandemii COVID-19 zmieniło się funkcjonowanie ich i prowadzonych przez nich grup”. Autorzy badania – Maria Babicka i Marek Dudkiewicz – pozyskiwali dane w dwóch momentach pandemii: w lipcu i listopadzie 2020 roku. Decyzja o podjęciu badań tego obszaru podyktowana była obserwacją i współpracą z osobami tworzącymi amatorski ruch teatralny przede wszystkim za pośrednictwem programów organizowanych przez Instytut Teatralny.
W czwartek (22.04) o godz. 18.00 zapraszamy na ostatni webinar z tego cyklu. Rozmowa poprowadzona będzie w oparciu o trzy raporty dotyczące edukacji kulturowej w pandemii. Pierwszy z nich to opublikowany przez nas tydzień temu raport „Tego się jedną pandemią tak łatwo nie przerwie. Raport z badań teatru amatorskiego w czasie pandemii”, dwa kolejne to raporty Mazowieckiego Instytutu Kultury: „Re(animacja) kultury w okresie pandemii. Diagnoza startegii i uwarunkowań działań animatorów i edukatorów kultury w czasie zamknięcia instytucji edukacji i kultury w związku z epidemią COVID-19” (opracowanie: Anna Pietraszko, Anna Szczeblewska, Karol Wittels, koordynacja projektu: Anna Woźniak) oraz Małopolskiego Instytutu Kultury „Edukacja kulturowa w czasie dystansu społecznego – diagnoza i rekomendacje” (koncepcja i podsumowanie badań: Jakub Mirek, współpraca przy opracowaniu raportu: Katarzyna Dzigańska, Weronika Idzikowska, Agnieszka Janczy, Piotr Knaś).
W dyskusji udział wezmą: Maria Babicka, Piotr Knaś i Anna Woźniak. Poprowadzi ją Justyna Czarnota, kierowniczka Działu Pedagogiki Teatru Instytutu Teatralnego oraz jedna z koordynatorek badań. Tak jak w poprzednich tygodniach, spotkanie odbędzie się w formule online i będzie dostępne na stronie internetowej IT oraz na naszym fanpage’u na Facebooku i kanale YouTube.
Zachęcamy do zapoznania się z zapisami wcześniejszych webinarów!
RAPORTY (WEBINAR V: „W trosce o relacje i więzi. O edukacji kulturowej w pandemii”)
I „Tego się jedną pandemią tak łatwo nie przerwie. Raport z badań teatru amatorskiego w czasie pandemii”; Maria Babicka, Marek Dudkiewicz
Pierwsza część badania stanowi zarys aktualnego kontekstu funkcjonowania amatorskiego ruchu teatralnego w Polsce. Maria Babicka i Marek Dudkiewicz odwołują się w niej do raportu Anny Kozak i Marcina Zarzeckiego z 2019 roku, zatytułowanego „Amatorski znaczy miłośniczy”, wskazując między innymi na trudności w zdefiniowaniu „teatru amatorskiego”. Na potrzeby badania przyjęto jego następująco definicję: „Przez amatorską grupę teatralną rozumiemy grupę osób w dowolnym przedziale wiekowym, której większość członków nie jest zawodowo związana z teatrem i regularnie gromadzi się, by wspólnie tworzyć teatr”.
Teatr amatorski w Polsce jest bardzo zróżnicowany zarówno pod względem miejsca funkcjonowania, jak i uczestników. O zróżnicowaniu środowiska świadczy także niejednolitość miejsc pracy i wykształcenia osób prowadzących grupy. Wszystkie te elementy przekładały się na sposób radzenia sobie z sytuacją w pandemii. Istotne dla tego badania różnice w obostrzeniach dotyczyły zarządzeń, którym podlegały szkoły, instytucje kultury i placówki kulturalno-edukacyjne organizujące zajęcia.
Respondenci biorący udział w badaniu, przed pandemią prowadzili łącznie 176 grup teatralnych. W zdecydowanej większości były to grupy działające przy domach kultury lub w szkole. Nieco ponad połowa grup (55%) składała się z dzieci i młodzieży (do lat 19), trochę więcej niż jedna czwarta (28%) z dorosłych w wieku 20-55 lat, a 17% z seniorów (56 lat i więcej). Aż dla 42 osób prowadzenie amatorskiej grupy teatralnej przed wybuchem pandemii było zajęciem dodatkowym, dla 13 respondentów była to główna forma aktywności zawodowej. Istotny jest fakt, że przed wprowadzeniem lockdownu w marcu 2020 roku 93% prowadzących spotykało się ze swoimi grupami przynajmniej raz w tygodniu. Do ich aktywności należało nie tylko prowadzenie zajęć, ale także przygotowanie się do nich, kontakt z członkami grupy oraz kontakt z publicznością. Po zawieszeniu działalności kulturalnej prawie połowa badanych zaprzestała prowadzenie zajęć. W większości przypadków prowadzący pozostali jednak w kontakcie indywidualnym z członkami swoich grup.
Druga część badań stanowi porównanie pracy prowadzących i ich grup przed pandemią z czasem po pandemicznych zmianach. Działalność teatrów amatorskich w czasie pandemii opisana została w oparciu o wyznaczone trzy etapy: wiosnę, lato i jesień.
82% badanych przyznało, że tuż po wprowadzeniu wiosennego lockdownu zmieniła się zarówno ich sytuacja, jak i sytuacja prowadzonych przez nich grup. Zmiany te w większości polegały na rozpoczęciu działalności zdalnej (co wskazało 35 z 68 ankietowanych) lub całkowitym zawieszeniu aktywności zespołów (17 ankietowanych). Przeniesienie zajęć teatralnych do Internetu wiązało się z licznymi wyzwaniami, tym bardziej, że część uczestników borykała się z problemem wykluczenia cyfrowego. Dodatkową trudnością dla prowadzących była niemożność przewidzenia, co wydarzy się w niedalekiej przyszłości, a co za tym idzie – problemy z planowaniem długoterminowych działań. Chęć podtrzymania kontaktu z grupą (zespoły, które w normalnych warunkach biorą udział w regularnych spotkaniach, często bazują na przyjacielskich relacjach) oraz działań teatralnych (celem pracy nad dziełem jest pokazanie go odbiorcom) sprawiała, że prowadzący (44 osoby z 68) podejmowali trud tworzenia teatru amatorskiego przy wykorzystaniu nowych technologii. Na zmianę celu swojej pracy po wprowadzeniu wiosennych obostrzeń wskazali prowadzący 44% grup. Głównie dotyczyło to „przesunięcia z twórczych działań warsztatowych, mających doprowadzić do powstania spektaklu, na realizację potrzeby utrzymania grupy w sytuacji zmiany i kryzysu”.
Zamrożenie działalności kulturalnej wiązało się niestety także z zawieszeniem niektórych amatorskich grup teatralnych. Na zawieszenie działalności swoich grup wskazało w ankiecie 17 prowadzących. Część z nich wróciła do pracy po minięciu pierwszego etapu pandemii, w maju 2020 roku. Niektóre zespoły nie wznowiły działalności mimo złagodzenia obostrzeń, wskazując jako przyczyny decyzje rządu i kierujących placówkami, decyzje grup i prowadzących (spowodowane często przeciążeniem uczestników nauką zdalną), osobiste decyzje prowadzących, bądź problemy techniczne.
Etap letni – definiowany w badaniu jako okres od 18 maja do końca wakacji – wiązał się z możliwością powrotu do spotkań na żywo. Mimo to aż 28 osób (czyli blisko połowa) nie wróciło do normalnego trybu prowadzenia amatorskich grup teatralnych. Prowadzenia zajęć na żywo zaprzestało dwie trzecie prowadzących pracujących na wsi i/lub w małych miastach (11 osób z 17) oraz prawie wszyscy prowadzący z Warszawy (6 na 7 osób). Zawieszenie działalności mogło być spowodowane przerwą letnią, zdarzało się jednak, że brak zajęć wynikał z niechęci uczestników, o której jedna z badanych mówi w następujący sposób: „Oczywiście zaproponowałam im, że możemy to pokazać na scenie, bo w czerwcu już można było, ale nie chcieli. Zrobiło im to taką dziurę emocjonalną w sercu, że tego nie udźwignęli. Nawet teraz ostatnio im proponowałam, że może skoro jest zdalne nauczanie, może byśmy się jednak spotykali, aby oderwać się od chaosu, który trwa. Kategorycznie odmówili”. Ci z prowadzących, którzy powrócili do spotkań z zespołami na żywo wskazywali na nowości w pracy, wynikające z konieczności uwzględnienia nowych przepisów („Spotykamy się na plaży, stadionie lub łące”). Radość z możliwości spotkania łagodziła stres i strach związany z pandemią.
Nadejście września było okazją do realizacji działań, na które czekali i prowadzący, i uczestnicy. Powroty do pracy (a także kontynuacja prac letnich) naznaczone były obostrzeniami – pomimo tego entuzjazm wśród prowadzących i uczestników nie gasł („Na pewno ten początek to była ogromna radość, że znów wracają i mogą tworzyć. Że dalej mogą się rozwijać. To takie emocje radości, podniecenia działaniem, że to w końcu będzie możliwe, że w końcu możemy to robić. Myślę bardziej pod kątem dzieciaków, że mogą coś tworzyć”). Niestety, jesień 2020 roku obfitowała w niepewność, a ponowne uruchomienie zajęć zdalnych i wprowadzanie kolejnych obostrzeń wiązało się w wielu przypadkach z koniecznością ponownego przeniesienia się z działaniami w przestrzeń internetową.
Pandemia przyniosła wiele zmian i wskazała na konieczność korzystania przez prowadzących z różnorodnych kompetencji. Początek pandemii wiązał się z przymusem przeorganizowania pracy teatrów amatorskich, wypracowania nowych ścieżek kontaktu z zespołami oraz widzami. Także kompetencje artystyczno-edukacyjne prowadzących musiały zostać rozszerzone o różnorodne formy pokazów efektów pracy lub realizację celów rozwojowych bez końcowego pokazu. Wszystkie działania wiązały się z uwzględnieniem konieczności pracy na odległość. Chęć zadbania o zespołowe relacje i stałe budowanie wzajemnego zaufania wymagała natomiast rozwoju w obszarze kompetencji relacyjnych i społeczno-psychologicznych.
Autorzy wyznaczyli również typologię funkcji pełnionych przez teatr amatorski w czasie pandemii. Opisali je zderzając dwie zmienne: wybór priorytetowego celu spośród toczących się w zespole procesów (twórczy i grupowy) oraz stopień włączania do działań tematów związanych z pandemią. W wyniku tego zderzenia powstały cztery funkcje. Po pierwsze, teatr określili jako odskocznię umożliwiającą uczestnikom zapomnienie o tematach związanych z koronawirusem i zaangażowanie się w proces twórczy. Jego drugą funkcją stało się podejmowanie działań interwencyjnych, polegających na „twórczym rozpracowywaniu tematu pandemii i wszystkiego, czego doświadczają w związku z nią uczestnicy w procesie pracy nad projektem”. Kolejna funkcja to wsparcie. Teatr daje je uczestnikom, bazując na realizacji ich aktualnych potrzeb, ze szczególnym skupieniem na emocjach związanych z przeżywaniem kryzysowej sytuacji. W końcu – teatr to spotkanie, umożliwiające podtrzymywanie relacji towarzyskich i dające przestrzeń na rozmowy na tematy osobiste, niezwiązane z pandemią ani procesem artystycznym. Zespołowe działanie skierowane na bliskość międzyludzką jest odbiciem sensu istnienia amatorskiego teatru, „stawiającego sobie i realizującego cele, które nie bazują na kopiowaniu teatru zawodowego”. Na pytanie o przydatność amatorskich grup teatralnych, jedna z respondentek odpowiedziała: „Myślę, że będzie potrzebny. Ludziom to jest bardzo potrzebne, dla wielu to jest forma terapii. Ludzie będą do tego lgnęli i tak się dzieje od ho, ho, ho i jeszcze trochę. Tego się jedną pandemią tak łatwo nie przerwie”.
II Raport Mazowieckiego Instytutu Kultury „Re(animacja) kultury w okresie pandemii. Diagnoza strategii i uwarunkowań działań animatorów i edukatorów kultury w czasie zamknięcia instytucji edukacji i kultury w związku z epidemią COVID-19”; opracowanie: Anna Pietraszko, Anna Szczeblewska, Karol Wittels; koordynacja projektu: Anna Woźniak
[PEŁNY RAPORT DOSTĘPNY ONLINE – TUTAJ]
III Raport Małopolskiego Instytutu Kultury „Edukacja kulturowa w czasie dystansu społecznego – diagnoza i rekomendacje”; koncepcja i podsumowanie badań: Jakub Mirek, współpraca przy opracowaniu raportu: Katarzyna Dzigańska, Weronika Idzikowska, Agnieszka Janczy, Piotr Knaś
[PEŁNY RAPORT DOSTĘPNY ONLINE – TUTAJ]
Badania zrealizowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.