W związku z projektem Drama Revival w 2024 roku zebraliśmy odpowiedzi na pytania dotyczące dramatu oraz możliwości dla tłumaczy i tłumaczek pracujących w obszarze teatru w Polsce. Informacje towarzyszą publikacji zatytułowanej: „Przewodnik po tłumaczeniach teatralnych. O jednym z najważniejszych aspektów teatru w obiegu międzynarodowym” (Instytut Teatralny, Warszawa 2024).
W wersji angielskiej są dostepne na stronie: https://www.performingartsv4.eu/nezarazene/poland/. Odpowiedzi na te same pytania dotyczące Armenii, Chorwacji, Czech, Estonii, Gruzji, Niemiec, Słowacji i Ukrainy można znaleźć w języku angielskim na stronie projektu: https://www.performingartsv4.eu/drama-revival/.
Zdajemy sobie sprawę z tego, że zebrane informacje mogą nie być wyczerpujące, ponieważ krajobraz polskiego życia teatralnego jest żywy i często pojawiają się nowe możliwości. Poniżej prezentujemy najciekawsze lub najbardziej znane inicjatywy.
Informacje zostały zgromadzone przez: Marię Babicką, Joannę Biernacką-Płoską, Jarosława Cymermana, Karolinę Dziełak-Żakowską, Monikę Krawul, Krystynę Mogilnicką, Kamilę Paprocką-Jasińską, Darię Sobik, Magdalenę Szwedowską i Elżbietę Zimną.
Gdzie mogę znaleźć informacje o współczesnych sztukach teatralnych w Polsce?
- ZAiKS (Stowarzyszenie Autorów i Kompozytorów Scenicznych) – katalog utworów dramatycznych dostępny jest na stronie (baza w tej chwili zawiera ponad 12 tysięcy utworów.
Więcej na: https://zaiks.org.pl/zaiks-teatr/katalog-utworow-dramatycznych. - „Dialog”, miesięcznik poświęcony dramaturgii współczesnej – teatralnej, filmowej, radiowej i telewizyjnej. Podstawowym zadaniem pisma była i jest publikacja tekstów dramatycznych. W każdym numerze miesięcznika od ponad sześćdziesięciu lat ukazuje się co najmniej jedna polska sztuka lub scenariusz. Drukujemy także starannie wybrane tłumaczenia najciekawszych współczesnych sztuk obcojęzycznych.
Więcej na: https://www.dialog-pismo.pl/. - ADiT (Agencja Dramatu i Teatru) – założona przez Elżbietę Manthey w 1995 roku agencja promuje współczesną dramaturgię w środowisku teatralnym w Polsce i za granicą. W jej zbiorach znajdują się sztuki polskich i zagranicznych autorów w profesjonalnych przekładach literackich.
Więcej na: https://www.adit.art.pl. - Ogólnopolski Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej – konkurs organizowany przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego ma na celu popularyzację współczesnego dramatu polskiego, promocję rodzimych dramatopisarzy, wspomaganie teatrów wystawiających polski dramat i adaptacje polskiej literatury współczesnej oraz nagradzanie najciekawszych poszukiwań repertuarowych.
Więcej na: https://sztukawspolczesna.org/. - DRAMATOPISANIE – program stypendialny służący wspieraniu polskiej dramaturgii współczesnej prowadzony przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego od 2020 roku. Sztuki powstałe w ramach stypendium są wydawane nakładem Wydawnictwa Instytutu Teatralnego i wystawiane przez trzy teatry, które otrzymują na ten cel dofinansowanie w ramach programu.
Więcej na: https://www.instytut-teatralny.pl/dzialalnosc/projekty-i-programy/dramatopisanie/. - Gdyńska Nagroda Dramaturgiczna – konkurs na najlepszy polski dramat odbywający się pod auspicjami Prezydenta Miasta Gdynia.
Więcej na: http://www.gnd.art.pl/.
Baza nagrodzonych sztuk na: http://www.gnd.art.pl/baza-sztuk/. - Nowe Sztuki dla Dzieci i Młodzieży – konkurs i seria wydawnicza, której celem jest prezentowanie utworów dramatycznych rodzimych i zagranicznych autorów – obecnie jedyna w Polsce inicjatywa regularnie prezentująca utwory dla młodego widza.
Więcej na: https://nowesztuki.pl/.
Wydany w 2022 roku raport dotyczący zagadnień widowni i tekstu w teatrze dla młodych na: https://nowesztuki.pl/wp-content/uploads/2022/09/Raport-Zmiana-paradygmatu.pdf.
- AURORA – nagroda dramaturgiczna miasta Bydgoszczy – konkurs kierowany do dramatopisarzy i dramatopisarek z krajów Centralnej i Wschodniej Europy, Bałkanów, Kaukazu i Azji Centralnej; teksty można zgłaszać w języku angielskim, polskim, ukraińskim i rosyjskim.
Więcej na: https://www.teatrpolski.pl/bydgoszcz-award.html. - Nagroda Dramaturgiczna im. Tadeusza Różewicza – do konkursu organizowanego przez Teatr Miejski w Gliwicach mogą zostać zgłoszone napisane w języku polskim utwory dramaturgiczne przeznaczone do wystawienia w teatrze.
Więcej na: https://nagrodarozewicza.pl/.
Baza nagrodzonych sztuk jest dostępna na: https://nagrodarozewicza.pl/baza-sztuk-nagrodzonych/. - Konkurs Dramaturgiczny STREFY KONTAKTU – organizowany przez Miasto Wrocław oraz Wrocławski Teatr Współczesny im. Marii i Edmunda Wiercińskich w trybie biennale.
Więcej na: https://strefykontaktu.pl/sk/O_konkursie,77.
Baza nagrodzonych sztuk na: https://strefykontaktu.pl/sk/Baza_sztuk,82. - Konkurs Dramaturgiczny im. Łucjana Kościeleckiego – organizowany przez Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi.
Więcej na: https://teatrjaracza.pl/konkurs-dramaturgiczny-im-lucjana-koscieleckiego-o-nagrode-pioro-jaracza. - „Komediopisanie” – ogólnopolski konkurs na napisanie współczesnej polskiej komedii organizowany Polskie Centrum Komedii w Teatrze Powszechny w Łodzi.
Więcej na: https://powszechny.pl/pl/polskie-centrum-komedii/. - WyspianKiss (Teatr Śląski w Katowicach) – inicjatywa, której celem jest zainicjowanie twórczego dialogu, a także zapewnienie instytucjonalnego wsparcia dla początkujących dramatopisarzy i dramatopisarek oraz młodych reżyserów i reżyserek.
Więcej na: https://teatrslaski.art.pl/wyspiankiss/. - Scena Nowej Dramaturgii – platforma działająca przy Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie, skupiona na współczesnych metodach tworzenia opowieści teatralnych, dla których osią jest słowo pisane.
Więcej na: https://teatr-rzeszow.pl/projekty/scena-nowej-dramaturgii/. - Nagroda Prezydenta Miasta Gdańsk za Twórczość Translatorską im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego – organizowana przez Miasto Gdańsk i Instytut Kultury Miejskiej, przyznawana od 2015 roku tłumaczom i tłumaczkom literatury obcej na język polski.
Więcej na: https://ikm.gda.pl/2024/07/03/otwieramy-nabor-zgloszen-do-nagrody-za-tworczosc-translatorska-im-tadeusza-boya-zelenskiego/.
Gdzie tłumacze i tłumaczki dramatu mogą ubiegać się o dofinansowanie i rozwijać swoje umiejętności?
- Zob. stypendia, konkursy i możliwości podane w odpowiedzi na pierwsze pytanie; dramatopisarze i dramatopisarki mogą się też ubiegać o stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego; stypendia dla scenarzystów i scenarzystek oraz dla dramatopisarzy i dramatopisarek oferuje także Willa Decjusza w Krakowie (https://willadecjusza.pl/wydarzenie/stypendia-dla-scenarzystow-i-dramatopisarz).
- Baza wiedzy o stypendiach i grantach jest przygotowywana przez Stowarzyszenie Tłumaczy Literatury i rozsyłana także w formie newslettera (https://stl.org.pl/baza-wiedzy/stypendia-i-granty/stypendia-dla-tlumaczy/).
- Lista programów dotacyjnych dla tłumaczy i tłumaczek literatury jest dostępna na stronie Instytutu Książki (https://instytutksiazki.pl/pl/dotacje,3,wszystkie,0.html).
- Polskie wydawnictwa publikujące dramaty to m.in.:
– Ośrodek Badań nad Polskim Dramatem Współczesnym IBL PAN (np. seria utworów Zofii Posmysz);
– Wydawnictwo Literackie;
– Ossolineum;
– Państwowy Instytut Wydawniczy (PIW);
– Wydawnictwo Księgarnia Akademicka (np. seria „Nasze Dramaty”));
– Żywosłowie;
– Wydawnictwo Cyranka (wydało np. dramat Ishbel Szatrawskiej);
– Wydawnictwo Czytelnik (wydało np. dramaty Thomasa Bernharda);
– Polska Kompania Teatralna i wiele innych.
- Studia i kursy:
– Przekład literacki w Polsce jest nauczany na kilku uniwersytetach na wydziałach filologicznych lub lingwistycznych, z których większość oferuje specjalizację tłumaczeniową.
– Uniwersytet Gdański prowadzi studia podyplomowe Translatoryka – przekład literacki.
– Tłumaczenie literackie nauczane jest przez doświadczonych tłumaczy i tłumaczki w ramach kursów organizowanych przez Polskie Towarzystwo Wydawców Książek.
– Specjalistyczne kursy związane z tłumaczeniem sztuk teatralnych organizowane są czasami przez instytucje lub festiwale teatralne i odbywają się zazwyczaj w formie warsztatów albo kursów czy wykładów mistrzowskich prowadzonych przez dramatopisarza lub dramatopisarkę albo doświadczonego tłumacza lub tłumaczkę; otwarte nabory oraz informacje publikowane są na stronie portalu e-teatr.
– Kurs o dramaturgii oferuje także SWPS jako część Laboratorium Nowych Praktyk Teatralnych organizowanych wraz z warszawskim Nowym Teatrem.
Które agencje reprezentują tłumaczy i tłumaczki utworów dramatycznych?
Jakie organizacje zrzeszają tłumaczy i tłumaczki utworów dramatycznych oraz pracujących w obszarze teatru?
- Stowarzyszenie Tłumaczy Literatury – gromadzi i udostępnia wszelką wiedzę przydatną w zawodzie tłumacza literackiego, m.in. Kartę Tłumacza Polskiego. Stowarzyszenie jest też członkiem:
– International Federation of Translators;
– International Association of Conference Interpreters.
Gdzie mogę znaleźć praktyczne odpowiedzi na pytania dotyczące honorariów, umów, ubezpieczenia społecznego, statusu artysty, usług konsultingowych itp. dla tłumaczy i tłumaczek utworów dramatycznych?
Rekomendujemy stronę Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury, które na bieżąco publikuje informacje dotyczące możliwości finansowania, ale także przeprowadza badania dotyczące zarobków i publikuje ich wyniki (zob. informacje dotyczące średnich stawek rynkowych na stronie: https://stl.org.pl/baza-wiedzy/poradnik/), STL oferuje także możliwość zakupienia pakietu medycznego i udostępnia tzw. umowę modelową, w której zawarte są istotne zapisy związane z prawem autorskim.
W Polsce trwają prace nad wprowadzeniem statusu artysty zawodowego; Uniwersytet SWPS od kilku lat zbiera informacje, przeprowadza ankiety i publikuje raporty na temat artystów (zob. raport z 2020 roku). Ostatnie badanie zostało przeprowadzone w maju 2024.
Więcej informacji o statusie artysty zawodowego zob. na stronie: https://www.gov.pl/web/kultura/zabezpieczymy-artystow-i-tworcow—rozpoczynamy-prace-legislacyjne-nad-projektem-ustawy-o-zabezpieczeniu-spolecznym-artystow-zawodowych.
Warto zwrócić także uwagę na podstronę ZAiKSu dotyczącą sekcji teatru: https://zaiks.org.pl/zaiks-teatr – na niej znajdują się linki potrzebne do zgłoszenia utworu i do uzyskania licencji, informacje o nowościach w bibliotece oraz wejście do biblioteki, wszystkie numery Informatora (w którym można znaleźć streszczenia nowych sztuk) oraz Biuletynu (kwartalnika poświęconego twórczości członków i członkiń sekcji dramaturgicznej), rozmowy z autorami i autorkami. Inna ważna podstrona to Akademia ZAiKS, tzn. kompendium wiedzy o prawach autorskich – do poczytania i do odsłuchania oraz podstrona „dla autorów” (https://zaiks.org.pl/dla-autorow), na którejznajdują się przekierowania do materiałów o prawie autorskim oraz działaniach ZAiKS (informacje przygotowane przez Agnieszkę Lubomirę Piotrowską).
