Aktualności

ODZYSKANA AWANGARDA / PRZESTRZENIE AWANGARDY

Konferencja odbyła się w ramach projektu „Odzyskana awangarda”, który został zainicjowany przez Instytut Teatralny z okazji obchodów Roku Awangardy 2017.

opublikowano 13 listopada 2017

13-14 listopada 2017

Głównym tematem konferencji było szeroko rozumiane zagadnienie przestrzeni teatralnej w kontekście ruchów awangardowych w Europie Środkowo-Wschodniej. Podczas konferencji, członkowie międzynarodowego zespołu badawczego, powołanego przez Instytut Teatralny, przedstawili rezultaty swoich badań.

Wykłady inaugurujące każdy kolejny dzień wygłosili profesor Levan Khetaguri z Uniwersytetu w Tbilisi oraz profesor Jakub Kornhauser z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Konferencji towarzyszyły pokazy rezultatów laboratoryjnych działań artystycznych polskich artystów Roberta Rumasa I KOMUNY//WARSZAWA.

Konferencja odbyła się w ramach projektu „Odzyskana awangarda”, który został zainicjowany przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego z okazji obchodów Roku Awangardy 2017 i odwołuje się bezpośrednio do przedsięwzięć teatralnych 1. połowy XX wieku w Europie Środkowo-Wschodniej jako źródła inspiracji dla współczesnych twórców, redefiniując przy tym zjawisko historycznej awangardy z obecnej perspektywy wypracowanej przez historyków oraz praktyków kultury z tego regionu.

Projekt był finansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Program:

AVE. Działanie na kroki, megafony, flagi, okrzyki i race

czytaj dalej

„Siedem pieśni o awangardzie”. REKONSTRUKCJE

czytaj dalej

Program (13 listopada)

13 listopada, poniedziałek
Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, ul. Jazdów 1

9.00 – 9.30 – rejestracja

9.30 – 10.15 – wykład otwierający (30 min wykład, 15 min dyskusja)
Levan Khetaguri, Tbilisi: fenomen krzyżowania się kultur

10.20 – 12.40 – I sesja (2 h 20 min) Dramaturgie przestrzeni

10.20 – 10.40 Dariusz Kosiński, Polska awangarda i dramaturgia przestrzeni: Strzemiński, Kobro, Dobrodzicki
10.40 – 11.00 Martina Mašlárová, Przestrzeń jako medium między fundamentem tematycznym a formalną nadbudową
11.00 – 11.20 Višnja Kačić Rogošić, Dramaturgia przestrzeni w chorwackim performansie awangardowym
11.20 –11.30 przerwa kawowa (10 min)
11.30 – 11.50 Valentyna Chechyk, Urbanistyczne i plastyczne idee awangardowe w scenografii ukraińskiej – lata dwudzieste XX wieku
11.50 – 12.10 Edīte Tišheizere, Awangardowa zasada przełamanej przestrzeni i jej rozwój w teatrze współczesnym – na przykładzie Łotwy
12.10 – 12.40 dyskusja
12.40 –13.00 przerwa kawowa (20 min)

13.00 – 14.30 – II sesja (1 h 30 min) Niekonwencjonalne miejsca

13.00 – 13.20 Justyna Michalik, Coś, co się WYDARZAŁO teatralnie – Teatr Artystów Cricot
13.20 – 13.40 Małgorzata Dziewulska, Udział awangardowego artysty. Ofiara, sprawca, linoskoczek?
13.40 – 14.00 Tatjana Lazorčáková, Teatr w niekonwencjonalnej przestrzeni i awangarda – sytuacja w czeskim teatrze w Ołomuńcu w latach trzydziestych XX wieku
14.00 – 14.30 dyskusja
14.30 –16.00 przerwa na lunch (1,5h)

16.00 – 18.30 – III sesja (2 h 30 min) Trans-narodowy wymiar awangardy

16.00 – 16.20 Małgorzata Leyko, Niemiecki impuls
16.20 – 16.40 Jan Jiřík, Awangardziści – wzajemna inspiracja
16.40 – 17.00 Igor Mocanu, Wczesny przełom preformatywny w rumuńskiej awangardzie
17.00 –17.10 przerwa kawowa (10 min)
17.10 – 17.30 Eugen Wohl, Co i jak pisano na temat europejskiej awangardy w prasie rumuńskiej w latach dwudziestych XX wieku. Studium przypadku: Rampa – dziennik o sztuce, teatrze literaturze i sporcie
17.30 – 17.50 Ana Kocjančič, Słoweński teatr awangardowy a wpływy zagraniczne
17.50 – 18.30 dyskusja

Program (14 listopada)

14 listopada, wtorek
Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, ul. Jazdów 1

9.30 – 10.15 wykład otwierający (30 min wykład, 15 min dyskusja)
Jakub Kornhauser, Środkowoeuropejskie ruchy awangardowe – innowacja czy imitacja

10.20 – 12.20 – IV sesja (2 h) Przestrzeń społeczna

10.20 – 10.40 Martynas Petrikas, Awangarda, legitymizacja i pole społeczne: innowacje artystyczne jako środki przeciwko marginalizacji
10.40 – 11.00 Asta Petrikienė, „Miejsca do straszenia” i „bolszewickie tuby propagandowe”: przypadek dwóch studiów teatru awangardowego na Litwie
11.00 –11.10 przerwa kawowa (10 min)
11.10 – 11.30 Martin Bernátek, Teatr jako utopijne narzędzie zmiany społecznej
11.30 – 11.50 Kamelia Nikolova, Przestrzeń sceniczna jako przestrzeń społeczna w historycznej awangardzie teatralnej
11.50 – 12.20: dyskusja
12.20 – 13.20 przerwa na lunch (1 h)

13.20 – 14.20 – V sesja (1 h) Płeć awangardy

13.20 – 13.40 Hanna Veselovska, Ruch i pantomima w awangardowym performansie – ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień związanych z płcią
13.40 – 14.00 Zoltán Imre, Kobiety w historycznej awangardzie – jak Wielkie Zapomnienie stało się Wielką Tradycją?
14.00 – 14.20 Ewa Guderian-Czaplińska, Wyobrażone przestrzenie teatru Teresy Żarnowerówny
14.20 – 14.30 przerwa kawowa (20 min)
14.30 – 15.30 – dyskusja podsumowująca

Odzyskana awangarda

Międzynarodowy projekt badawczo-artystyczny realizowany we współpracy z krajami Europy Środkowo-Wschodniej

Projekt został zainicjowany przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego z okazji obchodów Roku Awangardy 2017. Odwołuje się bezpośrednio do przedsięwzięć teatralnych 1. połowy XX wieku jako źródła inspiracji dla współczesnych twórców, redefiniując przy tym zjawisko historycznej awangardy z obecnej perspektywy wypracowanej przez historyków oraz praktyków kultury z obszaru Europy Środkowo-Wschodniej.

Oś projektu stanowi międzynarodowy zespół ekspercki stworzony przez specjalistów z Europy Środkowo-Wschodniej. Jego głównym celem jest stworzenie platformy stałej międzynarodowej i ponadnarodowej współpracy instytucji i organizacji zainteresowanych teatrem, w tym także zdefiniowanie cech wspólnych dla kultury teatralnej tej części kontynentu. Zadaniem grupy w 2017 roku było opracowanie antologii prezentującej panoramę teatralnej awangardy Europy Środkowo-Wschodniej przy uwzględnieniu jej różnorodności w kontekście międzynarodowym oraz interdyscyplinarnego wymiaru tego zjawiska.

W zespole współpracowali eksperci z Polski: Małgorzata Dziewulska, Ewa Guderian-Czaplińska, Małgorzata Leyko, Justyna Michalik, Dariusz Kosiński, oraz z Europy: Kamelia Nikolova (Bułgaria), Boris Senker, Višnja Rogošić (Chorwacja), Anna Hejmová, Martin Bernátek, Jan Jiřik (Czechy), Martynas Petrikas, Asta Petrikienė (Litwa), Edīte Tišheizere (Łotwa), Igor Mocanu, Eugen Wohl (Rumunia), Martina Mašlárová (Słowacja), Mojca Jan Zoran, Ana Kocjančič, Mihael Cepeljnik (Słowenia), Hanna Veselovska i Valentyna Chechyk (Ukraina), Zoltán Imre (Węgry). Projekt był finansowany z środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Rok Awangardy 2017.

Sto lat temu, w pierwszych dekadach XX wieku, teatr europejski przeżywał okres gwałtownego rozwoju i ożywionego fermentu intelektualno-artystycznego związanego z poszukiwaniem nowych metodologii twórczych, estetyk, zasad organizacji i sposobów reagowania na zmieniające się gwałtownie otoczenie społeczne i polityczne. Kryzys, w jaki pod koniec wieku XIX popadł teatr mieszczański, ostra krytyka realizmu i naturalizmu, inspiracje płynące z innych dziedzin sztuki sprawiły, że teatr europejski stał się przestrzenią licznych eksperymentów i poszukiwań, obejmowanych niekiedy terminem Wielka Reforma Teatru. Niektórzy protagoniści tego ruchu tacy jak Konstanty S. Stanisławski, Wsiewołod E. Meyerhold, Jewgienij B. Wachtangow w Rosji, Edward Gordon Graig w Anglii, Erwin Piscator i Bertolt Brecht w Niemczech, czy Antonin Artaud i Jacques Copeau we Francji stali się mistrzami teatru światowego i punktami odniesień dla kolejnych pokoleń artystów.

W tym samym okresie teatralne ruchy awangardowe rozwijały się w Polsce i innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Działający w nich artyści na własne, oryginalne sposoby tworzyli innowacyjne projekty teatralne, jednocześnie mierząc się z wyzwaniem, jakie dla większości z nich stanowiła konieczność budowania życia teatralnego w krajach odzyskujących po latach swoją niepodległość i społeczeństwach mogących wreszcie suwerennie definiować swoją tożsamość. Ogromne bogactwo propozycji artystów polskich i środkowoeuropejskich tego czasu, w dużej mierze nieznane poza ich granicami, stanowi rezerwuar oryginalnych inspiracji, pomysłów i projektów dotyczących problemów, przed którymi stoi także dzisiejszy teatr.

Bogactwo oraz innowacyjność propozycji polskich i środkowoeuropejskich teatralnych ruchów awangardowych szczególnie silnie manifestuje się w projektach z obszaru scenografii, rozumianej nie tylko jako sztuka tworzenia plastycznego kształtu przedstawienia, ale szerzej – jako teatralna i inspirowana teatrem sztuka komponowania przestrzeni działań artystycznych i społecznych. W tym ujęciu, awangardowa scenografia, definiowana jako dramaturgia przestrzenna, obejmuje wszelkie działania, które w dzisiejszym języku nazwać można performansami, zarówno artystycznymi (teatr, opera, taniec), jak i społecznymi (ceremonie publiczne, święta narodowe, manifestacje itp.), przy czym zasadniczym problemem byłoby planowanie i inspirowanie określonych sposobów działania ludzkiego poprzez kompozycje przestrzenne o wyrazistym „programie”. Awangardowi artyści polscy zajmujący się zagadnieniami przestrzeni wielokrotnie proponowali projekty, które poprzez zastosowanie różnorodnych środków i rozwiązań technicznych, skutkować miały zastosowaniem określonego rodzaju ruchu, kierunkowały sposób postępowania, a nawet wpływały na postawy uczestników. O ile propozycje wybitnych scenografów i architektów awangardowych przestrzeni teatralnych (np. Andrzej Pronaszko, Szymon Syrkus, Iwo Gall, Władysław Daszewski) zostały częściowo przebadane, o tyle domagają się spojrzenia jednocześnie z perspektywy całościowej, jak i analizy stosującej współczesną metodologię nie tylko z zakresu teatrologii czy performatyki, ale także socjologii, antropologii i nauk społecznych.

Przekonani, że odkrycia sprzed stu lat mogą dać nowy impuls teatrowi i kulturze europejskiej, proponujemy międzynarodowy projekt, którego zasadniczym celem jest rozpoznanie i twórcze wykorzystanie tradycji teatralnej awangardy Europy Środkowo-Wschodniej pierwszej połowy XX wieku jako źródła inspiracji dla współczesnego teatru europejskiego w jego wymiarze artystycznym, społecznym i organizacyjnym. Powracając do idei awangardowego laboratorium artystycznego chcemy zainicjować nowe sposoby współpracy artystycznej i naukowej w zakresie teatru.