Aktualności Kalendarz wydarzeń Szajna

„Rozpakujemy, zrewidujemy” | spotkanie poświęcone Józefowi Szajnie

Podczas spotkania zaprezentujemy uruchomione 9 września Wirtualne Archiwum Józefa Szajny - jego założenia i plany rozbudowy przewidziane w latach 2022-2024.

opublikowano 20 września 2022

Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego zaprasza 4 października o godz. 18:00 na spotkanie poświęcone osobie i twórczości Józefa Szajny z okazji uruchomienia Wirtualnego Archiwum Józefa Szajny w stulecie urodzin artysty. Podczas spotkania odbędzie się panel dyskusyjny, prezentacja książki „100 x TEART. Wolność Józefa Szajny” oraz wernisaż wystawy „Puste pole – przestrzeń wyobraźni. Józef Szajna 1922-2022”. Wstęp na wydarzenie jest wolny.

9 września z inicjatywy Pracowni Dokumentacji Teatru Instytutu Teatralnego uruchomione zostało Wirtualne Archiwum Józefa Szajny, gdzie obejrzeć można zdigitalizowane i uporządkowane prace artysty. Spotkanie „Rozpakujemy, zrewidujemy”, które odbędzie się w Instytucie Teatralnym 4 października o godz. 18:00, ma na celu zaprezentowanie Archiwum, jego założeń i planów rozbudowy przewidzianych w latach 2022-2024. Wydarzeniu towarzyszyć będzie prezentacja inicjatyw podejmowanych przez inne instytucje kultury z okazji jubileuszu stulecia urodzin Szajny.

Podczas panelu dyskusyjnego Natalia Andrzejewska (opiekunka kolekcji Galerii Studio) porozmawia z zaproszonymi gośćmi: Jolantą Niedobą z Muzeum Ślaskiego, Karoliną Prymlewicz z Muzeum Karykatury, Agnieszką Berlińską przygotowującą publikację na temat Teatru Studio w Warszawie za czasów dyrekcji Józefa Szajny i Marią Klotzer z Teatru Ludowego w Krakowie na temat Józefa Szajny oraz tego jak jego twórczość jest postrzegana dzisiaj.

Porozmawiamy o dzisiejszej tożsamości prac Józefa Szajny. O skomplikowanej strukturze materialnej i ideowej oraz silnym ładunku emocjonalnym autorskiego przekazu. Czy można odtworzyć wrażenia, jakie robiły spektakle Szajny na ówczesnych widzach? Czy zawsze należy chronić kontekst pracy artysty? A może wchodzić z nim w dialog? Czy odczytanie istoty danego dzieła zależeć będzie nadal od autorskiej formy jego ekspozycji czy raczej od współczesnej, kuratorskiej lub reżyserskiej interpretacji? Szajna tworzył swoje prace w bardzo konkretnej przestrzeni. Kreował sytuacje, w które widz wchodził i które dopełniał swoją interpretacją i towarzyszącymi jej emocjami. Powtórna aranżacja takiego dzieła (na scenie teatralnej lub w przestrzeni galerii) okazuje się jego powtórną kreacją. Jak sprostać oddaniu ich istoty, gdy okoliczności, w jakich powstawało dzieło, warunki, w jakich było prezentowane, oraz historyczny kontekst jego autorskiej interpretacji nie są już dziś jasne? Co utrudnia rekonstrukcję rozległych treści? Co wpływa negatywnie na ich czytelność? Czy kluczem jest nawiązywanie wprost do możliwości wizualnych współczesnego odbiorcy? Angażowanie publiczności i traktowanie jej jako współautorów? Jaki język najlepiej opowiada o naszym „dziś”? Język współczesnych artystów? Język obywatelskich aktywistów? Język młodych ludzi walczących z kryzysem klimatycznym?

Natalia Andrzejewska

Podczas spotkania zaprezentowana zostanie również publikacja powystawowa Muzeum Śląskiego w Katowicach „100 x TeArt. Wolność Józefa Szajny”, obejmująca artykuły naukowe, pisma teoretyczne i część albumową. W publikacji znajdują się wszystkie pisma teoretyczne Szajny wraz z tekstem autobiograficznym „Dno”. Część albumowa została podzielona na trzy części: teatr (fotografie z najważniejszych spektakli), wariacje teatralne (projekty scenograficzne wybrane z kolekcji Centrum Scenografii Polskiej) i plastyka (wizerunki obrazów, figur teatru i instalacji ze zbiorów prywatnych i muzeów w całej Polsce). Dopełnieniem wydawnictwa są fotografie z wystawy i dokumentacja rzeźby „Przejście”, posadowionej na terenie Muzeum Śląskiego.

Po dyskusji odbędzie się wernisaż wystawy „Puste pole. Przestrzeń wyobraźni“ z Teatru Ludowego w Krakowie. Wystawa poświęcona jest nowohuckiemu okresowi w twórczości artysty. Józef Szajna należał do trójcy założycielskiej Teatru Ludowego. Wraz z Krystyną Skuszanką i Jerzym Krasowskim w latach 50. i 60. określił styl, charakter i wizerunek artystyczny nowohuckiej sceny. Pracował tam jako scenograf, a potem też dyrektor teatru. Nowa Huta to jego młodość. Przybył tam jako młody człowiek, jednak już bardzo dojrzały i naznaczony piętnem obozu i wojny. Tutaj rozpoczął długą drogę, która u kresu pozwoliła mu rozpatrywać, jak sam mówił, jego przeszłość jako doświadczenie optymistyczne, broniące świat i człowieka przed degradacją. Ekspozycja będzie dostępna w Galerii Instytutu Teatralnego do 28 listopada 2022.

Wstęp na wydarzenie jest wolny.

Józef Szajna

Józef Szajna w polskiej kulturze zapisał się jako reżyser i scenograf teatralny, malarz, autor scenariuszy, a także teoretyk teatru. Urodził się 13 marca 1922 roku w Rzeszowie, gdzie w chwili wybuchu II wojny światowej rozpoczął działalność w konspiracji. Za udział w ruchu oporu trafił do obozów koncentracyjnych w Oświęcimiu i Buchenwaldzie. Dwukrotnie osadzany był w Bloku Śmierci, zamienionym ostatecznie na pobyt w Kompanii Karnej. Wojenne doświadczenia obozowe mocno zaważyły na późniejszej działalności i twórczości Szajny. Wielokrotnie powtarzał, „jestem z pętli odcięty, dlatego znam nie tylko życie”. Osobiste traumatyczne przeżycia przetwarzał w charakterystycznych dla siebie znakach-rekwizytach (koła, buty, drabiny, taczki, sylwetka ludzka), w problemy ogólnoludzkie.

W swej działalności teatralnej – zwanej za Zbigniewem Taranienką, teatrem narracji plastycznej – nacisk kładł na aspekt wizualny. Szczególną rolę przyznawał scenografii i powiększonemu rekwizytowi, które postawił na równi z aktorem. Tworzył spektakle autorskie, tj.: „Replika” (1971), „Witkacy” (1972), „Dante” (1974), „Cervantes” (1976). Jako plastyk uprawiał malarstwo, collage, assamblage, rysunek. Jest autorem karykatur i instalacji plastycznych, wśród których szczególne znaczenie mają „Reminiscencje” – monumentalna ekspozycja poświęcona pamięci artystów krakowskich aresztowanych w 1942 r. i wysłanych do obozu w Oświęcimiu.

Swoje prace przedstawiał na kilkuset wystawach indywidualnych i zbiorowych. Reprezentował Polskę na Biennale Sztuki w Wenecji (1970) i Sao Paulo (1979). Był twórcą i dyrektorem Centrum Sztuki Studio Teatr – Galeria. Ponadto realizował -przedstawienia w teatrach – Ludowym w Nowej Hucie, Teatrze Ziemi Opolskiej, Starym Teatrze w Krakowie, Teatrze Dramatycznym i Polskim w Warszawie. Po rezygnacji z kierowania Teatrem Studio w 1982 roku zajął się przede wszystkim twórczością plastyczną. Zmarł 24 czerwca 2008 roku w Warszawie.