fbpx
Protesilas i Laodamia

Protesilas i Laodamia

Opracowanie prapremierowego egzemplarza "Protesilasa i Laodamii" pod redakcją Doroty Jarząbek-Wasyl otwiera serię "Scenariusze Wyspiańskiego".
Opracowanie prapremierowego egzemplarza Protesilasa i Laodamii Stanisława Wyspiańskiego otwiera serię, którą już na tym etapie należy uznać za niezwykle cenną i potrzebną – złożą się na nią edycje pozostałych, zachowanych, prapremierowych partytur Wyspiańskiego.

 

Otwierający serię tom jest zarazem pierwszą próbą morfologicznej analizy partytury inscenizacji tego dramatu w Teatrze Miejskim w Krakowie, wystawionego 24 kwietnia 1903, z udziałem Heleny Modrzejewskiej podczas jej ostatnich występów na ziemiach polskich. W
Archiwum Artystycznym i Bibliotece Teatru im. Juliusza Słowackiego, oprócz oryginalnego afisza, zachowały się dwa egzemplarze powiązane z tym wydarzeniem – rękopiśmienny odpis pierwotnej, autorskiej wersji tekstu oraz druk z 1901 roku opatrzony ingerencjami w tekst i uwagami inscenizacyjnymi z roku 1903. Obydwa egzemplarze stały się podstawą omawianej publikacji. (…)

Trudno o bardziej kompetentną w tym zakresie osobę od autorki pionierskiej monografii Za kulisami. Narodziny przedstawienia w teatrze polskim XIX wieku i współautorki, z Barbarą Maresz, książki Archiwum teatru XIX wieku. Ludzie, dokumenty, historie. Edycja krakowskiej partytury Protesilasa i Laodamii niewątpliwie stanowi wzorcowy popis warsztatowy historyka teatru, i zarazem pasjonującą lekturę dającą
czytelnikowi, prowadzonemu świetną narracją i wciąganemu w pasjonujące dygresje, szczerą przyjemność śledzenia kolejnych etapów rozwiązywania historyczno-literacko-teatralnej szarady. (…)

Na całość składa się wiele polifonicznie potraktowanych elementów: reprint podstawowej wersji z 1903 roku, uzupełniony o przytoczone na marginesach fragmenty oboczności/różnic tekstowych z egzemplarza rękopiśmiennego, również na marginesach zamieszczone uwagi Autorki, znakomicie dobrane i rozmieszczone ilustracje wraz z ich opisami stanowiącymi nieodłączną część wywodu, wreszcie narrację podzieloną na piętnaście obszernych komentarzy. Są to de facto opatrzone intrygującymi tytułami rozdziały (Konfiguracja osób tragedii, Dekoracja, Początek, Strój Laodamii, Szepty i krzyki). Cała ta skomplikowana konstrukcja, mimo wielości i różnorodności części składowych, nie tylko nie rozsypuje się, ale przeciwnie – łączy się w całość, pozwalającą czytelnikowi niemal zobaczyć i usłyszeć inscenizację z 1903 roku, zrozumieć decyzje autorskie i reżyserskie, a nade wszystko poznać ich sens. Jarząbek-Wasyl nie próbuje przy tym rzeczy niemożliwej, czyli rekonstrukcji spektaklu. Szuka za to jego śladów, powiązań kulturowych (znakomite objaśnienia inspiracji kulturą antyczną), zależności wizji artystycznej Wyspiańskiego od współczesnych mu i doskonale znanych praktyk teatralnych i uwarunkowań technicznych krakowskiej sceny. Z dostępnych materiałów źródłowych wydobywa kształty, barwy, dźwięki i znaczenia. W efekcie czytelnik otrzymuje niemal komplet możliwych sugestii co do brzmienia tekstu, gry aktorskiej, kostiumów, dekoracji, efektów scenicznych, znaczeń inscenizacji z 1903 roku – jednej z najbardziej emblematycznych realizacji scenicznych utworów Wyspiańskiego za jego życia.

– dr hab. Diana Poskuta-Włodek, prof. UJK


Edycje egzemplarzy teatralnych to dziś bodaj najciekawsza i najbardziej „twórcza” dziedzina edytorstwa, nie ma tu bowiem wypracowanych przez wieki metod, reguł i wzorów, toteż każda nowa inicjatywa wydawnicza stanowi pole do eksperymentowania (przestrzegającego, rzecz jasna, fundamentalnych zasad wywiedzionych z edytorstwa filolologicznego), bo obrana koncepcja w dużym stopniu determinowana jest przez zasób źródłowy, a ten bywa nierównomierny. Polska teatrologia ma tu inspirujące dokonania, dość wspomnieć Dziady inscenizacji Leona Schillera. Partytura i jej wykonanie Jerzego Timoszewicza (1970), Wesele – tekst i inscenizacja z roku 1901 Jerzego Gota (1977), trzy tomy scenariuszy Jerzego Grzegorzewskiego z lat 1963-2005, obejmujące zarówno scenariusze autorskie jak i wybrane adaptacje prozy (ed. 2013, 2014, 2015/2018), scenariusz reżyserski Krystiana Lupy Mewy Czechowa (2018) czy zespołową pracę „Dziady” Adama Mickiewicza w inscenizacji Konrada Swinarskiego. Opis przedstawienia M. Halberdy, P. Łaguny, W. Szulczyńskiego i J. Walaszek (1998). Za prekursora można notabene uznać samego Wyspiańskiego, który tuż po premierze wydał (nakładem własnym) „Dziady”. Sceny dramatyczne. Tak jak były grane w teatrze krakowskim dnia 31 paźdz. 1901. Każda z tych książek powstała wedle innej metody, ale ich wspólną cechą jest dowartościowanie tzw. egzemplarza teatralnego jako suwerennego dzieła (wielo)autorskiego o własnym potencjale kulturotwórczym. Zachowany bądź zrekonstruowany scenariusz teatralny nie jest jedynie dokumentem inscenizacji, ale raczej wieloaspektowym tekstem kultury, uaktywniającym rozmaite konteksty – od teatralnej architektury i scenicznej maszynerii po zakres wolności słowa (cenzorskie ingerencje bądź political correctness). Pozwala także lepiej zrozumieć recenzje i reakcje publiczności. Praca Doroty Jarząbek-Wasyl nie tylko pięknie wpisuje się w tradycję tych dokonań, ale i znacząco poszerza. Wyspiański to akurat wyjątkowo wdzięczny przypadek twórcy głęboko rozumiejącego autonomię dzieła teatralnego i praktykę obchodzenia się z tekstem słownym na scenie, dążącego do zintegrowania tekstu słownego z innymi tworzywami przedstawienia. (…)

Edytorstwo (poli)tekstu teatralnego jest w dużo większym stopniu interpretacyjne niż w przypadku edycji filologicznej, oznacza wszak uruchomienie różnych warstw przekazu, ich analityczny rozbiór i scalenie w projekt lektury nie „książkowej”, „literackiej”, linearnej, lecz
performatywnej, niejako „inscenizowanej” w wyobraźni czytelnika. Opracowana przez Dorotę Jarząbek-Wasyl edycja to lekcja performatywnej lektury scenariusza jako scenariusza widowiska, przy czym Autorka pokazuje, jak obcować z egzemplarzem teatralnym i z
poziomu badacza teatru (czy szerzej: kulturoznawcy), i z poziomu czytelnika-amatora. (…)

Praca Doroty Jarząbek-Wasyl przy okazji pokazuje, w jakim stopniu sztuka inscenizacji jest sztuką negocjacji pomiędzy różnymi podmiotami decyzyjnymi (dyrektor teatru, cenzor), twórczymi (autor, reżyser, scenograf itd.), wykonawczymi (rzemieślnicy teatralni; kapitalnego przykładu dostarcza korespondencja Modrzejewskiej z krawcową!) i zwykłą grą przypadku (złośliwość rzeczy martwych; przykładem: zacięcie się mechanizmu łodzi). Ba, negocjuje sam ze sobą Wyspiański, który występuje tu co najmniej w trzech rolach: autora poetyckiego tekstu dramatycznego (w edycji książkowej), inscenizatora (rozumiejącego ograniczenia sceniczne i aktorskie) oraz projektanta „dekoracji” i kostiumów (targującego się z własną wizją w realiach finansowych).

Zaproponowana szata edytorska scenariusza teatralnego została pomysłowo powiązana z koncepcją prezentacji materiału. Ogromne znaczenie ma tu układ graficzny: sposób łamania, synchronizacja tekstu scenicznego z komentarzami i z zachowanym materiałem ilustracyjnym, wzbogaconym odniesieniami ikonograficznymi.

– prof. Zbigniew Majchrowski


Protesilas i Laodamia

Wydawnictwo: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego
ISBN/ISSN: 978-83-66124-76-9
Rok wydania: 2022
Seria wydawnicza: Scenariusze Wyspiańskiego
Liczba stron: 124
Oprawa: miękka

Książka dostępna jest w księgarni PROSPERO Instytutu Teatralnego w cenie 45 zł.

–> PRZEJDŹ NA STRONĘ KSIĘGARNI

Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego jest Narodową Instytucją Kultury finansowaną ze środków budżetu Państwa.

(Przeczytaj więcej na ten temat)

Powiązane

Ten serwis korzysta z cookies Polityka prywatności